Müşahede, muhakeme, icra

Çok televizyon seyrettiğimi söyleyemem.

Bazı izlediğim programlar var tabii. Ama hiç izlemediklerim de. Yine de televizyon karşısına geçtiğimde hiç aksatmadan yaptığım bir şey var. Televizyon kanallarını baştan sonuna kadar zaplamak. Bundan birkaç ay önce yine böyle bir zaplama esnasında çarpıcı bir sahneyle karşılaştım. Askerler komutanlarıyla birlikte bir masa etrafında oturmuş, konuşuyorlardı. Sahnenin etkileyici yanı askerlerin duruşları veya söyledikleri sözler değildi. Duvarda asılı duran bir tabloydu. Daha doğrusu tablodaki yazıydı. Ben askerliğimi yedek subay olarak Millî Savunma Bakanlığı’nda yaptım. Böyle bir tabloyla hiç karşılaşmamıştım.

Ekranda gördüğüm sahne düşünme ve karar verme sürecini özetliyordu.

Müşahede

Muhakeme

İcra

Bu üç kelime, düşünme ve karar verme eylemini en iyi özetleyen üç kelimedir bana göre. Her gün binlerce kere yaptığımız düşünme ve karar alma davranışının askeri terminolojideki karşılığıdır bunlar. Müşahede yani gözlem veya fark etme, tanıma; muhakeme yani akıl yürütme ve ; icra, karar verip uygulama.

Düşünme konusunu irdeleyen çalışmalarda tanıma/fark etme, sürecin ilk aşaması olarak tanımlanır. Duyu organları vasıtasıyla dışarıdan gelen duyumları alma (duyumsama), dikkat etme, farkına varma, hatırlama ve tanıma ya da algılama aşamalarından oluşur. Örnek vermek gerekirse, dışarıdan gelen sesi işitme duyusu ile alırız, dikkatimizi veririz, ses bir kelime veya cümleye dönüşür fark edilir hale gelir, ardından o kelime veya cümleler hafızamızdaki kayıtlarla karşılaştırılır, sonra da anlamlandırılır. Ve duyduğumuz ses uzun zamandır görüşemediğimiz bir arkadaşımızın içten gülümseyerek seslenişi halini alır.

Muhakeme iki aşamalı bir süreçtir. Birinci aşamada akıl yürütme vardır. Kabaca elimizdeki verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve değerlendirilmesi aşamalarını içerir. Ancak muhakeme bununla sınırlı değildir, hayal gücünün kullanılması da bu sürecin bir parçasıdır. Akıl yürütmeyle ulaşılan çıkarımlar zihinsel simülasyonla canlandırılır ve değerlendirildikten sonra karar aşamasına geçilir.

Karar, özünde bir seçim yapmaktır. Bir tavır ortaya koymayı, bir davranış sergilemeyi, icrayı içerir. Yani ister rasyonel ister sezgisel olsun her kararın içinde eylem, aktif veya pasif olarak mevcuttur. Kararın bir parçasıdır. Seçim yapmamak veya karar vermemek de seçim yapmamayı veya tereddütte kalmayı seçmek anlamına geldiği için karar olarak tanımlanmalıdır.

İnsan zihni bir çağırışım makinesi gibi çalışır. Bugün televizyon dizileri ve filmlerden gidiyoruz herhalde. Bu nedenle mi ne, karar ve pasif eylemle ilgili güzel bir sahne geldi gözümün önüne. Filimde, Robert De Niro bir komiseri canlandırıyor. Ortağı ile birlikte arabanın içindeler. Ortağı huzursuz. Birden elini direksiyona vurarak öfkeyle bağırıyor “Yeter artık! Sabahtan beri buradayız. Burada, arabanın içinde, hiçbir şey yapmadan oturuyoruz!”, Komiser çok sakin; “Bekliyoruz ya” der.

Bütün bunları niye anlatıyorum? Neredeyse her gün maruz kaldığımız yönlendirmelere karşı bir farkındalık oluşturmak için tabii.

Günün sorusu;